U našyja dni adbyvajecca, možna skazać, reniesans bielaruskaj lacinki. Mnohija joju cikaviacca, dlia niekatorych jaje jisnavańnie – niečakanaść.
Surazmoŭca Lacinki.org dacent Kafiedry bielaruskaj filalohii Varšaŭskaha ŭniviersitetu Nina Barščeŭskaja adkazvaje na častyja pytańni, źviazanyja ź bielaruskaj lacinkaj.
Aliaksandar Navicki: – Našuju lacinku časam usprymajuć jak niešta „niedaroblienaje”, i sami biarucca jaje dapracoŭvać. Spadarynia prafiesar, ci ličycie vy, što lacinka vymahaje źmienaŭ?
Nina Barščeŭskaja: – Ja źjaŭliajusia prychiĺnicaj bielaruskaj lacinki, na jakoj my tut pišam. Na moj pohliad, niama patreby refarmavać našuju lacinku, tamu što jana daskanala adliustroŭvaje ŭsie rysy, charakternyja bielaruskaj movie. Isnuje praciahlaja tradycyja vykarystańnia bielaruskaj lacinki ŭ raźvićci sučasnaj bielaruskaj movy – boĺš za paŭtara stahoddzia. I za hety čas vypracavaŭsia ŭzor bielaruskaj lacinki.
Treba adznačyć, što ŭ peryjad, kali ŭ Bielarusi lacinka nie ŭžyvalasia (pačynajučy z 1940-ch hadoŭ), jana praciahvala raźvivacca ŭ emihracyji i dajšla da našych dzion u vyhliadzie, jaki kančatkova byŭ vypracavany znakamitym bielaruskim movaznaŭcam Janam Stankievičam jašče ŭ 1937-1941 hadoch. U emihracyi lacinkaj vydavalisia časopisy, haziety j knihi, napr.: dvuchtydniovaja hazieta „Bielaruś na čužynie” (Londan 1948-1950); časopis Bielaruskich skaŭtaŭ na čužynie „Rada Kruhu” (Čykaha), pieršy numar vyjšaŭ u 1951 h.; navukovy časopis „Litva”, (Čykaha 1967-1973?, red. Vaclaŭ Panucevič); kniha «Bieraściejskaja vunija» aŭtarstva V. Panuceviča, (Čykaha 1972 h.), dy jinšaje.
Varta zaŭvažyć, što ŭ toj čas, kali prychodzilasia vydavać haziety na ratatary, nichto nie narakaŭ, što nie chapaje adpaviednych litar!
Aliaksandar Navicki: – Pasprabujma zasiarodzicca na prapanavanych časam źmienach, bo mnohim cikava pačuć acenku navukoŭca. Prapanujuć, napryklad, pisać w zamiest ŭ. Jinšaj prapanovaj źjaŭliajecca adychod ad litary ł. Siarod arhumientaŭ miž jinšym toje, što jana žjaŭliajecca zapazyčanaj z poĺskaj movy. U jakaści aĺternatyvy „poĺskamu” ł prapanujecca slavackaje ľ.
Nina Barščeŭskaja: – Nielahična pisać w zamiest ŭ, tamu što ŭ historyji raźvićcia bielaruskaj lacinki w aznačala kiryličnaje в, napr. u zborniku bielaruskaha piesiennaha faĺkloru «Piosnki wieśniacze znad Niemna i Dźwiny» (1844-1846) Jana Čačota, u kamedyji Sielianka (1846) i paemie Hapon (1855) Vincenta Dunina-Marcinkieviča, u haziecie „Mužyckaja Praŭda” (1862-1863) Kastusia Kalinoŭskaha, u zbornikach Dudka bielaruskaja (1891) i Smyk bielaruski (1894) Franciška Bahuševiča, u haziecie „Bielaruś” (1915) i jinš.
Niama sensu curacca litary ł, jakaja boĺš za paŭtara stahoddzia prajisnavala ŭ bielaruskaj movie, toĺki tamu, što jana napryklad supoĺnaja z poĺskaj movaj. Pry paraŭnańni abiedźviuch movaŭ – bielaruskaj i poĺskaj – napeŭna znojdziecca značna boĺš supoĺnych rysaŭ, jakija śviedčać pra ŭzajemapranikańnie movaŭ susiednich narodaŭ – heta pa-pieršaje. A pa-druhoje, tak jano sklalasia, što pačynaĺnikami sučasnaj bielaruskaj litaratury byli poĺska-bielaruskija tvorcy. Dyk niaŭžo j ad jich treba bylo b adračysia? Pa-treciaje, napisańnie typu lies moža pryvieści da pamylkovaha dyftanhičnaha vymaŭlieńnia, tamu što ŭ niekatorych bielaruskich havorkach na poŭdni Bielarusi, a taksama na Padliaššy vystupaje dyftonh ie.
U majoj acency, nieĺha taksama blytać dvuch roznych sposabaŭ napisańnia: bielaruskaj lacinki j translitaracyi. Na lacincy nazva krajiny pavinna pisacca Bielaruś, a pry translitaracyi Bielaruś budzie pisacca Belarus’. Ale ž nia kožny musić być filolaham, kab viedać, jak pračytać praviĺna translitaravanaje slova.
Aliaksandar Navicki: – Idejaj, jakaja časta pajaŭliajecca ŭ prychiĺnikaŭ lacinki, heta vykarystoŭvańnie jotavańnia „dzielia liepšaj pieradačy bielaruskaj fanietyki”. U jakaści dadatkovaha arhumientu vykazvajecca dumka, što varta vykarystoŭvać u lacincy mahčymaści, jakich nie daje kirylica (adsutnaść litary, jakaja b pieradavala huk „ji”). Vašaja acenka?
Nina Barščeŭskaja: – Taki padychod moža j liepš by adliustroŭvaŭ asnovu slova (historyj-a, historyj-i, historyj-u, historyj-aj), alie ja b nie ŭskladniala isnujučaha pravapisu, tym boĺš, što pry maŭlieńni j tak pajaŭliajecca j.
Aliaksandar Navicki: – Transkrypcyja niejkaja vychodzić…
Nina Barščeŭskaja: – Poŭnaje supadzieńnie pravapisu zhodna z vymaŭlieńniem – heta transkrypcyja. Takim čynam zapisvajucca faĺklornyja teksty ci dyjaliektnyja z toj metaj, kab calkam adliustravać maŭliennie daśliedavanaj terytoryi ci hrupy liudziej. Padčas transkrypcyji adliustroŭvajucca ŭsie vidy asimiliacyji, napr. ahlušeńnie zvonkich zyčnych pierad hluchimi (knižka – kniška) ci azvančeńnie hluchich zyčnych pierad zvonkimi (baraćba – baradźba). Nia blytajma hetaha z pravapisam.
Aliaksandar Navicki: – Ci varta ŭ lacincy pašyrać napisańnie g ŭ slovach, dzie ŭ bielaruskaj movie časta vymaŭliajecca h ŭ suviazi z dapuščaĺnaj varyjantnaściu i adsutnaściu ŭ kirylicy litary, jakaja b paznačala vybuchny huk g?
Nina Barščeŭskaja: – Na moj pohliad, nie. Varta pamiatać pra isnavańnie, z adnaho boku, litaraturnaj normy, a z druhoha – zvyčaju (uzusu), zhodna ź jakim bielarusy vymaŭlajuć h taksama ŭ zapazyčanaj leksicy.
Aliaksandar Navicki: – Vialiki dziakuj za razmovu.
Imia (abaviazkova)
E-mail (Abaviazkova - nia budzie bačny inšym)
Tvoj kamentar (źmienš | paboĺš)
Dazvolienyja tagi: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <code> <em> <i> <strike> <strong>
Papiaredni prahliad: ...